ум (м.)
Но, ете ја,стои - карпа пред јароста бурна; нејзиниот ум го зацврстиле молитви, кои идат од душата тмурна.
„Сердарот“
од Григор Прличев
(1860)
Али враг да земит, моми, ум, перо ми клето, че то искат да приказват с вас за таги, маки.
„Крвава кошула“
од Рајко Жинзифов
(1870)
Се уплашил сиромав Силјан едно чудо, чунки си рекол со умот оти ќе бидат некои ѕверови.
„Силјан штркот“
од Марко Цепенков
(1900)
Дали што сте, ве молам кажете ми да се уверам, оти на ум сум станал со вашава приказувачка“.
„Силјан штркот“
од Марко Цепенков
(1900)
Немој, бре чедо, не оди по умиштата од тие другари; слушај ме, синко, јас што те учам и мајка ти, оти ќе те фати некоја клетва од нас, бре синче Силјане!
„Силјан штркот“
од Марко Цепенков
(1900)
Бугарите ни кладоа владици во Македонија; имајте на ум оти тие владици во повеќето случаи и на најважните места се Бугари, а не Македонци.
„За македонцките работи“
од Крсте Петков Мисирков
(1903)
137. Ете зошто, прашањето кое наречје треба да биде општ литературен јазик за Македонците и Бугарите, ако првите и за напред ќе се викаат Бугари, коешто прашање сега не се поставува на дневен ред, зашто умовите на сите Македонци сега им се зафатени со револуционерното движење, еден ден неминовно и без други причини ќе поведе кон едно расцепување меѓу Бугарија и Македонија, со создавањето од страна на последнава свој литературен јазик.
„За македонцките работи“
од Крсте Петков Мисирков
(1903)
Но ако еден народ ги изменува својот јазик и својата вера во едно кусо време и под силно туѓи влијание, самиот без свест однесувајќи се кон таа измена, тогаш тој се откажува од самиот себеси и од неговите интереси и се предава и себеси и нив на еден посилен народ, којшто ќе постапи со него и со нив како што ќе му биде потребно; Значи, да се откаже еден народ од својот јазик значи да се откаже тој и од самиот себеси и од своите интереси; значи да престане да гледа на себе со свои очи, да суди за себе и за другите со својот ум и разум, а да чека укажување за сѐ отстрана.
„За македонцките работи“
од Крсте Петков Мисирков
(1903)
Со пушка, со збор, со ум јас работев.
„Духот на слободата“
од Војдан Чернодрински
(1909)
Ќе ѝ пукне резил на момата!... Збери си го умот, што правиш! Жив ти господ!... (Му паѓа в нозе).
„Печалбари“
од Антон Панов
(1936)
Така и печалењето. Парите ништо не чинат, ако ум не ти достига. Учи се, учи се!...
„Печалбари“
од Антон Панов
(1936)
Што човек беше! Од ум не ми излегува.
„Печалбари“
од Антон Панов
(1936)
СПИРО: (Со тонот на чорбаџи Теодос.) Лесно се носи лесен ум.
„Чорбаџи Теодос“
од Васил Иљоски
(1937)
Море, тој што ги пушти во рисјанска вера, немал ни драм ум во главата.
„Чорбаџи Теодос“
од Васил Иљоски
(1937)
НАЦА: Јас сирота, овој се мрдна од умот! Кој видел саат да оди?
„Чорбаџи Теодос“
од Васил Иљоски
(1937)
МАРА: Така е, сестро златна. Еден ден ако не го видиш или не чуеш како е, веднаш умот на пусто лошо ќе ти појде.
„Парите се отепувачка“
од Ристо Крле
(1938)
Митрејце, жено... што велиш? Мене ми се измеша умов!...
„Парите се отепувачка“
од Ристо Крле
(1938)
МИТРЕ: Така е. Пак и мене на ум не ми помина.
„Парите се отепувачка“
од Ристо Крле
(1938)
5. Ти да знаеш, паметуваш и ем да си на ум имаш - работник си - и работник ти ќе паѓаш и се дигаш.
„Бели мугри“
од Кочо Рацин
(1939)
До Хегел развитокот се сфаќаше само како просто квалитативно или квантитативно растење или смалување, движењето како просторно преместуваше под влијание на надворешна „сила“, човечкиот ум како механичка копија и како механичко дејство или на „материјата“ или на идеите, “a priori” секоја ствар, секоја категорија само тоа што е, само рамна себеси и ништо повеќе.
„Значењето на Хегеловата филозофија“
од Кочо Рацин
(1939)
