ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

__ 54) Јаворов Пејо - бугарски поет, кој две години одел со четата на Гоце Делчев; 55) “Смрт или слобода“ - илегален весник на Тајната внатрешна македонска револуционерна организација; 56) заптија - турски полицаец; 57) Вода чекам - јавка, чекам човек; 58) Пријатели - јавка од тие луѓе; 59) Чичко Чанко чука - јавка, да го пропуштат; 60) Димитар Гуштанов и Ѓорѓи Бродлијата - војводи револуционери; 61) Димо аџи Димов - виден револуционер, социјалист; 62) аскер - турска војска;

Слободата сама не паѓа од небото. Ние треба сами да си ја извојуваме.

Тие ќе се употребат за потребите на Внатрешната македонска револуционерна организација. Гоце Делчев.“

Во слободната татковина, како море се лулеат златните жита.

Тој рече: - Браќа! Тука меѓу нас се наоѓа братот Гоце, член на Централниот комитет на Внатрешна македонска револуционерна организација.

Старецот го грабна писмото и отиде кај турските власти да ги замоли да ги запрат потерите.

Дојде време, кога и ние Македонците треба да го кренеме и нашиот глас, гласот за слобода на Македонија од турското ропство.

Тој комитет се вика: Внатрешна македонска револуционерна организација.

Историската вистина е проследена не само низ биографијата на главниот јунак, туку и со формирањето на Внатрешната македонска револуционерна организација во Солун 1893 година, движењето на социјалистите, формирањето на комитетите и кружоците, личностите на Даме Груев, Ѓорче Петров, Димр Хаџидимов, Пејо К, Јаворов, Димитар Гуштанов, Ѓорѓи Бродалијата, Пере Тошев и други.

Внатрешната македонска револуционерна организација бара од нас... и Гоце не дорече.

- Белки ќе успееме и ние во Македонија да се ослободиме.

Документаристичкиот приод во градењето на романот се отсликува и во цитирањето на познатите документи кои тангираат конкретни личности или настани за кои станува збор, и нивното присуство во народната песна, кон која Николески има посебен респект.

Старите пријатели и другари поразговараа, се прегрнаа со Дамета и си отидоа, а Даме остана во затворот.

Документаристичкиот приод во градењето на романот се отсликува и во цитирањето на познатите документи кои тангираат конкретни личности или настани за кои станува збор, и нивното присуство во народната песна, кон која Николески има посебен респект.

Кога ќе пишеш во весникот, успехот препиши и го на онаа сила: „Тајната револуционерна организација“.

Пак се залула комитското оро... Кога комитите се наиграа, се изморија, седнаа да си починат под дебелата сенка.

Тој беше Гоце Делчев, македонски легендарен војвода, војвода над сите војводи, душата на Внатрешна македонска револуционерна организација.

Историската вистина е проследена не само низ биографијата на главниот јунак, туку и со формирањето на Внатрешната македонска револуционерна организација во Солун 1893 година, движењето на социјалистите, формирањето на комитетите и кружоците, личностите на Даме Груев, Ѓорче Петров, Димо Хаџидимов, Пејо К, Јаворов, Димитар Гуштанов, Ѓорѓи Бродалијата, Пере Тошев и други.

- Веќе минатата, 1893 година, - продолжи Даме, - во Солун е образована Внатрешна македонска револуционерна организација.

— Така тој Делчев, некој Сандански, и ред други умни глави решиде да работат за ослободувањето на Македонија.

Еве јас шо сакам да ти кажа тебе: ти сигурно разбра во Бугариа дека овде кај нас во Македонија постои една организација, која а нарекоа Внатрешна македонска револуционерна организација.

И покрај тоа што тој обид пропадна, сепак, една година подоцна, 1925 година, во Виена, врз принципите на Мајскиот манифест, беше формирана Внатрешната македонска револуционерна организација (Обединета).

Истата имаше единствено, централно раководно тело и три Обласни комитети за Македонија под Бугарија, Македонија под Грција и Македонија под Србија, односно Кралството на Србите, Хрватите и Словенците.

Водените преговори меѓу автономистичката ВМРО и федералистичката револуционерна организација резултирало со потпишување на Манифест до македонскиот народ (5 мај 1924).

Единството траело кратко време.

На овој конгрес било усвоено ново име за Организацијата Внатрешна македонска одринска револуционерна организација (ВМОРО) и било постигнато привидно единство меѓу двете спротивставени страни.

Манифестот бил потпишан од страна на членовите на ЦК ВМРО Александар Протогеров и Петар Чаулев кои, по овластувањето на Тодор Александров, се потпишале во негово име.

На политички план национално ослободителанта борба на македонскиот народ кон крајот на XIX век резултирала со формирање на Македонската револуционерна организација (МРО), формирана на 23 октомври, стар стил, 1893 во Солун (од 1896 е преименувана во ТМОРО, а од 1905 во ВМОРО).

Формирањето на МРО и самостојното делување на македонските револуционери било неприфатливо за политиката на соседните држави поради што се обидувале на секој начин да го наметнат своето влијание во македонското национално револуционерно движење.

ВМРО - Внатрешна македнска револуционерна организација ВШ - Врховен штаб ГШ - Главен штаб КПЈ - Комунистичка партија на Југославија ККЕ - Комунистичка партија на Грција КПГ - Коминиситчка партија на Грција КПМ - Коминистичка партиа на Македонија ЛМГ - (Light Machine Gun) лесна автоматска пушка МГ - (Machine Gun) автоматска пушка МНОБ - Македонска народноослободителна бригада МНОД - Мкедонска народноослободителна дивизија НКОЈ - Национален комитет на ослободување на Југославија НОВ - Народноослободителна војска НОВЈ - Народноослободителна војска на Југославија НОМСМ - Народноослободителен младински сојуз на Македонија НОПО - Народноослободителен партизански одред НОУБ - Народноослободителна ударна бригада ОЗНА - Одделение за заштита на народот ПО - Партизански одреди ПОЈ - Партизнски одреди на Југославија ПОМ - Партизански одреди на Македонија РАФ - (Royal Air Force) Кралско воено воздухопловство СНОВ - Славјано македонска ослободителна војска СНОФ - Славјаномакедонска ослободителен фронт СОЕ - (Special Operation Executive) Управа за специјални операции СОС - (Save our souls) Спасите ги нашите души СССР - Сојуз на Социјалитичките Советски Републики FORCE 133 (Под Stawell) - Во нејзина надлежност спаѓале активностите во Грција, Бугарија, Романија, Турција и Блискиот Исток.

Во 1899-та, за сведенот на Потковицата, Свети Никола Летен, заедно со делениците Акиноски од Прилеп дојдоа и членовите на Централниот комитет на Внатрешната Македо-одринска револуционерна организација, Ѓорче Петров и Пере Тошев.

Тие, пак, во слава на Перета Тошев, прилепчнаец и член на Централниот комитет на Внатрешната македонска револуционерна организација, кого заедно со сета македонска историја си го имаат за свој, на станицата ѝ го дадоа неговото име - Пере Тошев.

А тоа, и да имало некое недоразбирање помеѓу тополчанци и тројкрстчанци, од една страна, и Внатрешната македонска револуционерна организација од другата, жителите на Потковицата бездруго не биле во сѐ и до крај упатени.

Тогаш, некои тополчански и тројкрстчански луѓе, дали подлегнале на српската пропаганда или за пари се продале, туку ги изневерија правилата на Внатрешната македонска револуционерна организација.

Странските чети, српските и грчките, ако научеа дека некој сој е организиран, односно дека стапил во редовите на Внатрешната македонска револуционерна организација, сите негови возрасни припадници, и мажите и жените, ги исколуваа, ноќе, надопица, на спиење, па сојовите, за да се одбранат од целосно уништување, се делеа на клонови.

Засадувајќи го семето на македонскиот национален идентитет, со децении навредуван, унижуван, дразнет, од туѓи слуги и послушници разни, без да го реализира на литературен план родниот македонски јазик, умира на прагот од новата македонска ера, но остава зад себе ученици, неверојатни лица, Македонската револуционерна организација цела, Крсте Петков Мисирков, како негови неверојатни дела...

„Партизан“ го нарекоа киното кое се прочу не толку по прикажувањето на советските воени филмови, туку по тоа што тука Захаријадис од сите источни земји собра свои поклоници и ја формира народно – ослободителната и револуционерна организација на Славомакедонците и ја нарече ИЛИНДЕН.

Иако претставувала безначајно малцинство, Егзархиската “партија“ решила да формира своја организација, со цел не да се бори против османското ропство, туку да и се противставува на Македонската револуционерна организација.

Овој обид на гемиџиите имал и една друга последица: за прв пат тие се откриле пред Револуционерната организација дека постојат како револуционерна конспиративна група која што планира да се бори против османската власт и веднаш ја добиле нејзината подршка во лицето на нејзиниот прв човек - Гоце Делчев.

Факт е дека турските власти ги исползувале тие атентати за да ја обезглават и компромитираат Револуционерната организација како анархистичка и да му се одмаздат на нашиот народ кој ја имал смелоста да дигне глава во цела Македонија против режимот на султанот.

Наоѓајќи се пред опасноста да биде ликвидирано од револуционерната организација, Братството решило да го испрати И. Гарванов во Бугарија за да се поврзе со одговорните државни и политички фактори и да го добие нивното мислење, и евентуално нивната поддршка во конфронтацијата со Организацијата.

Кон нив биле приклучени и неколку богати македонски трговци, но тоа не го менува фактот дека главни носители на егзархиската политика во Македонија, против која се борела македонската интелигенција, биле познати интелектуалци дојдени од Бугарија и дека тие станале главни идејни носители и организатори на борбата против историски определената самостојна дејност на Револуционерната организација, т.е. против нејзиното основно програмско барање - по револуционерен пат да извојува политичка автономија за Македонија.

Грчката пропаганда, рековме, со сите сили се трудела да ја компромитира Револуционерната организација како носител на туѓи интереси.

Кога ќе пишеш во весникот за извршеното, немој тоа да и го препишуваш на чета, туку воопшто на онаа сила што се наоѓа низ целата земја под името Тајна револуционерна организација93.

Задграничните претставници на Македонската револуционерна организација во Бугарија Гоце Делчев и Ѓорче Петров се стремеле кон зближување и соработка со раководството на македонската емигрантска организација (Врховниот македонски комитет), со цел да биде исползувана емиграцијата како помагач на ослободителното револуционерно движење.

Во долгогодишниот подготвителен период за востание, кој бил исполнет со чести судири со органите на власта, Македонската револуционерна организација не се служела со динамитни атентати и диверзии по градовите или по сообраќајните комуникации.

Појавата и брзото ширење на Македонската револуционерна организација ги загрижило сите околни претенденти за заграбување на македонската земја.

* Под ударот на репресалиите во Солун, па и во други градови, паднал и богатиот слој Македонци од егзархиската средина, коишто немале никаква врска со динамитарите, но многумина од нив ниту со Револуционерната организација.

Тие сметале дека тоа што не ќе биде способна да го постигне Македонската револуционерна организација со десетици илјади жртви ќе го постигнат самите со своите животи.

Впрочем, тие биле аргументи и на Делчев, Ѓ. Петров и на „многу други, побудни членови на Револуционерната организација“ 86.

Без сомнение е дека раководителите на Македонската револуционерна организација, коишто ги вршеле последните подготовки за претстојното востание, биле крајно незадоволни од акцијата на гемиџиите.

Отишол и во Врховниот комитет, каде што Сарафов го прифатил неговото сфаќање за опасноста што ја криело револуционерното движење на Македонија за интересите на великобугарската кауза во Македонија и му ветил дека Комитетот ќе направи сѐ за да се постигне „согласност" со Револуционерната организација.

Всушност, се покажало дека уште пред формирањето на Сарафовиот комитет, офицерите замешани во комитетските работи, на чело со генерал Иван Цончев, тајно од Делчев и Ѓорче Петров, зеле решение да работат за преземање на Македонската револуционерна организација и на нејзиниот ЦК од офицери, а кога ќе се постигнело тоа, Цончев требало да си даде оставка во бугарската армија за да го преземе претседателството на Врховниот комитет и да крева востание во Македонија.

Сарафов, газејќи ги спогодбите постигнати со задграничните претставници, ги вложил сите сили да го преземе раководството на Револуционерната организација и да ги истисне од нивните позиции и самите задгранични претставници.

Виктор Берар, француски научник, балканолог, добар познавач на Османската империја, блескав заштитник на македонската кауза и на борбата на Македонската револуционерна организација, смело ќе го дигне својот глас во полза на гемиџиите, величајќи ја нивната акција како херојско дело.“ ...

Како резултат на тие стремежи и настојувања, се дошло до изградувањето на заедничка платформа за акција во прилог на Револуционерната организација.

Врховниот комитет минал во рацете на Цончев (иако претседател бил познатиот бугарски писател Стојан Михајловски), доверливо лице на Фердинанд, а Сарафов продолжил и натаму да се занимава со „револуционерна“ работа трудејќи се сега да се претстави како пријател на Македонската револуционерна организација.

Орце пораснал во многудетно семејство; имал 4 сестри и едн брат Миле, чија херојска смрт во редовите на Македонската револуционерна организација е опеана во една од најубавите македонски народни песни.

Тој знаел дека речиси сите уапсени немале врска со солунските атентатори, но го знаел и тоа дека голем број од нив имале врска со Македонската револуционерна организација, иако немал конкретни докази да ги испрати на суд.

Ангиста е дело на Тајната револуционерна организација“94.

Во 1893-94 година била создадена Македонската револуционерна организација, со задача да се бори за ослободување на Македонија од османската власт.

Потоа испратил еден опширен извештај (од 28. IV 1899) до спомнатиот Шести конгрес на македонската емигрантска организација во Бугарија, во кои неточно се прикажувала ситуацијата во Револуционерната организација, се клеветат повидните нејзини раководители како луѓе проневерувачи на народни пари, насилствени собирачи на пари, клеветници итн., и се барало тие, особено д-р Татарчев, Ив. X.Никола и Ѓорче Петров да бидат отстранети од раководството на Организацијата.

Еден од важните “аргументи“ со кои требало да се убедат силите дека солунските настани биле дело на единствена револуционерна организација била употребата на динамит од страна на четите во борбите со аскерот.

Иван Гарванов неколку пати му пишувал на Гоце Делчев дека Орце Попјорданов, Коста Кирков и Илија Трчков агитирале во Солун, Кукуш и Велес против Револуционерната организација.

Меѓутоа, оправдано се поставува прашањето: Дали Гарванов притоа навистина се раководел од интересите на Револуционерната организација или пак тоа го правел од некои поограничени интереси на ЦК, респективно од негови лични?

Меѓутоа, големите сили, ползувајќи го фактот што Врховниот комитет сите свои акции против Турција (Македонија) ги организирал на бугарска територија, често ја прогласувале одговорна бугарската влада и за дела извршени од Македонската револуционерна организација, која со бугарската влада немала никаква врска.

Во гимназијата изникнале и други револуционерни кружоци, но тие биле поврзани со Македонската револуционерна организација и нејзе и служеле.

Со таа погрешна политика тој давал значајно оружје во рацете на сите недоволно упатени или недобронамерни да ја напаѓаат Револуционерната организација и да ѝ препишуваат цели и стремежи што таа ги немала.

Турските власти ја употребувале сета своја итрина и вештина за да докажат дека солунските атентатори биле припадници на Македонската револуционерна организација и дека и Организацијата и тие биле тесно поврзани со бугарската влада и работеле по нејзина директива.

Брзо по проширувањето на Македонската револуционерна организација во Велес, тој се вклучил во нејзините редови и станал активист.

По инсистирање на Б. Сарафов, а благодарејќи на опортунизмот и на X. Николов, дошло во септември 1899 година до “помирување“ меѓу Братството и ЦК и до вклучување на членови на Братството во редовите на Револуционерната организација.

Гоце Делчев и Ѓорче Петров, откако сфатиле дека основна задача на Сарафов и на неговите пријатели - офицери била да го преземат раководството на Македонската револуционерна организација, за да ја насочуваат нејзината дејност според желбите на кнезот Фердинанд, му ја скратиле поддршката што му ја давале во почетокот.

Пишувајќи за тоа како ја доживеале Виничката провала, еден од идните гемиџии раскажува: „Таа го изнесе на видело постоењето на Револуционерната организација и ѕверствата на деспотската турска власт.

Познавајќи ја положбата во Македонската револуционерна организација, степенот на идејната подготвеност на населението, вооружувањето и друго, Мечев дошол до заклучок дека по пат на востание тешко ќе можело да се постигне ослободувањето на Македонија.

Меѓутоа, за Револуционерната организација П.Шатев не покажал некаков поголем интерес.

Пролетта 1897 година било формирано “Револуционерно братство“ со цел, како што признава самиот Иван Гарванов, “да се одбие Комитетот (Револуционерната организација, односно ЦК - б.м.) од лошиот пат и да се одбегне брзањето со револуцијата, за која ние сметаме дека е предвремена, мислејќи дека таа навистина брзо ќе избувне“

Но, Македонската револуционерна организација била рожба на македонските општествено-економски услови и нејзиниот пат и развиток, цели и стремежи биле диктирани од историската потреба на нашиот народ за слобода, а не од политиката и претензиите на соседните држави.

Тие ѝ давале предност на саможртвата на македонската интелигенција и гледале со недоверба во способноста на Револуционерната организација да подготви општо востание.

Со тоа, Гемиџискиот кружок, иако подоцна, се збогатил со еден повозрасен, бестрашен и искусен член што имал доста врски со Револуционерната организација, како и лично со Гоце Делчев и Даме Груев.

Давајќи една општа карактеристика за ЦК на чело со Гарванов, П.Шатев, меѓу другото, во основа правилно констатира: “Членовите на новиот Централен комитет немаа искуство (што го имале старите членови д-р Татарчев, П.Тошев, Хаџиниколов, Христо Матов, уапсени 1901 година) и не беа така дејателни; тие беа, главно, учители и трговци кои пред сѐ си ја гледаа својата лична работа, а раководството на Револуционерната организација за нив претставуваше нешто дополнително, второстепено.

Гемиџиите, концентрирајќи ја својата дејност речиси исклучиво во Солун, сакале-нејќеле биле принудени да одржуваат некакви односи со Централниот комитет на Македонската револуционерна организација, чие седиште било исто така во Солун.

Некои весници, како „Le Temps“ и „Die Zeit“, пренеле вест според која Македонската револуционерна организација планирала да нападне разни европски претпријатија во некои поголеми македонски градови.

Тие не припаѓале ниту на една меѓународна организација или партија ниту на Македонската револуционерна организација.

Како што турската влада ги исползувала атентатите како повод за брутално пресметнување со сѐ што било побудно во редовите на нашиот народ, така и големите сили се послужиле со динамитните акции за да ја компромитираат Револуционерната организација и да го оправдаат пред својата јавност пасивното однесување кон жестокото задушување на македонското движење и востанието и наполното застанување на страната на крвавиот султан.

Со други зборови речено, тоа значело предавање на прерогативите на ЦК во рацете на Иван Гарванов, односно минување на врховното раководство на Револуционерната организација, на еден нерегуларен начин во рацете на нејзините идејно-политички противници.

Него особено го револтира што таква потребна програма не успеа да прокламира ни една толку силна и така широко поставена револуционерна организација во Македонија, како што беше ТМОРО, туку најважните прашања си дозволи да ги остави да се решаваат „подоцна”.

Тие фатија да ја следат Револуционерната организација, создадена од Македонци со бугарско-српско образование, како и односот на Србите кон неа.

Како преодни стадиуми кон полното одделување на македонските интереси од бугарските и српските, т.е. кон националниот сепаратизам, служат политичките револуционерни организации и политичкиот сепаратизам пропагиран од нив.

Тие го пренесоа центарот на Револуционерната организација заедно со сите национално-политички прашања во Македонија за да бидат слободни во своите постапки од бугарската влада.

96. Исто така и Сарафов и другите подоцнежни револуционери се јавија само како нивни продолжувачи и следбеници, но не иницијатори на револуционерната организација.

Во какви односи станаа Македонците со нивното национално разбудување кон балканските народности и дали позицијата што ја зазема сега Внатрешната револуционерна организација по прашањето за народноста на Македонците Словени е таква од која не може да се оди понатаму, или пак треба од неа да се направи уште еден чекор и Македонците да се јават приврзаници на националниот сепаратизам со примањето на централното македонско наречје за општ македонски литературен јазик?

Од самиот зафаток на револуционерната организација Македонците во Бугарија, или со бугарско образование, работеа под маската Бугари, едно затоа што така се викаше голем дел од населението, а друго, што по тој пат можеше да се добие поддршката на бугарската влада, на бугарскиот народ и на Бугарската егзархија.

93. Немајќи во Бугарија почва за национален сепаратизам, Македонците што пребегаа од Белград во Софија, се зафатија со образување на револуционерни организации во Бугарија и во Македонија.

Како и да е, но одделувањето наше од Бугарите ќе ни даде можност критички да се однесуваме кон бугарските работи, а не слепо да ги копираме и да насадуваме во Македонија, наместо национализам, социјализам, како што го правела тоа Внатрешната македонска револуционерна организација. 89 Значи, одделувањето на нашите интереси од бугарските, покрај другото, ќе нѐ избави од положбата како мајмуни да ги копираме бугарските непромислени постапки и на вера да ги примаме бугарските уверувања дека Бугарија е нашата арнотворка, а Русија нашиот најголем непријател; тоа ќе развие во нас критички однос кон нашите и кон туѓите постапки.

Во „Ливчињата“, под ознаката : Вечер, 21 октомври, Ѓошо Савев со скудни но бирани зборови има констатирано дека работите се одвиваат во позитивна насока; дека Мис Стон има сѐ поповолни сознанија за Револуционерната организација и за борбата на народот на Македонија за слобода, и дека не е далечен часот кога нејзиниот страв и отпор ќе прерасне во длабоко разбирање и љубов, независно од нејзината оценка дека грабнувањето го смета за несоответно и нехумано.

Во исто време, Министерството за надворешни работи го подготвило материјалот што требало да му се достави на британскиот амбасадор во Софија, Рендел, во кој, меѓу другото, стоело дека: "1) користењето на Македонците во никој случај не треба да го компромитира британското претставништво во Софија и 2) ние на Македонците не им даваме некои љуи про љуо во форма на некакво уверување во однос на нивните територијални аспирации".

Во испратениот допис тие се осврнуваат на телеграмата на амбасадорот Рендел од 13 јануари 1941 година во која тој сугерирал дека Британците „би требало да ја употребат ‘Македонската револуционерна организација’“ и дека „сега тој е многу поубеден во својата сугестија отколку претходно“.