ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Зборот „Здив“ (haleine на француски; halare, anima, anhelare на латински; psyche на грчки) има интересна етимологија која ја потврдува нашата анализа.

Во шаманската традиција здивот е поврзан со промена на сексуалниот идентитет.

Бидејќи вакви теренски испитувања се значително ретки во нашата држава, покрај првичната цел поврзана стриктно со конкретниот судски спор кој е во центарот на нашата анализа, гледавме ова истражу- вање истовремено да го искористиме и за прибирање податоци „од прва рака“ во врска со [не]запознаеноста на работниците за низа, навидум стручни, а всушност секојдневни прашања со кои тие се среќаваат на работното место (на пример: дали знаат како се формира синдикат на ниво на работодавач?; дали се запознаени како тече процедурата за организирање штрајк?; дали имаат информации за корупција кај трудовата инспекција? и сл.).

Новиот ЗРО е донесен во 2005 година и од неговото 9 донесување до крајот на 2009 година претрпе вкупно 4 изменувања и дополнувања, додека во периодот кој е предмет на нашата анализа (20102014) имаше дури 11 нови рогации!

Решението за престанок на работниот однос го донесува директорот на јавното претпријатие, против кое работникот има право на жалба до управниот одбор во рок од 8 дена од приемот на истото (чл. 37ч). 110 ЗАКОН ЗА СТЕЧАЈ Законот за стечај (ЗС) е донесен во 2006 година,108 со што престана да важи дотогашниот Закон за стечај од 1997 година.109 За периодот на нашата анализа (2010 – 2014), новиот Закон за стечај има претрпено вкупно 4 изменувања и дополнувања.110 Со рогацијата од април 2011 година дојде до намалување на износите на глобите предвидени за должникот – правно лице и одговорното лице на должникот – правно лице, (чл. 6 од ЗИДЗС/апр.11) трговецот – поединец и одговорното лице на трговецот – поединец, (чл. 7 од ЗИДЗС/апр.11) а беше воведена нова казнена одредба за стечајниот управник кој нема да внесува или неажурно ќе ги внесува и доставува потребните податоци. (чл. 8 од ЗИДЗС/апр.11) Со измената на Законот за стечај од 31.05.2013 година е предвидено дека одлуките за објавување на повик за одржување на собрание на доверители, како и известувањето за вршење увид за во план за конечна распределба на средствата и известувањето за вршење увид во табела за утврдени или оспорени побарувања се објавува на веб страницата на Централниот регистар на РМ и во еден од трите најтиражни дневни весници кои се дистрибуираат на целата територија на Република Македонија. (чл. 3 од ЗИДЗС/мај.13) До дополнителни измени дојде и кај побарувањата од повисок исплатен ред кои дополнително беа дополнети и со придонесите за здравствено осигурување и осигурување во случај на невработеност. (чл. 66 од ЗИДЗС/мај.13) Третото и четвртото изменување и дополнување од ноември 2013 и февруари 2014 година не донесоа некои позначајни промени кои се поврзани со остварување на правата од работен однос. 108 Закон за стечај, Сл. весник на РМ, 34/06.

Кај оваа особено сензитивна сфера во трудовото право, која во минатото беше предмет на голем број измени, од кои повеќето, разбирливо, на штета на работниците, во периодот на нашата анализа дојде до само една промена, која за жал, повторно донесе намалување на правата кај оваа материја.

Плаќање на работата Кај онерозноста (правото на работникот на плата за извршена работа) во периодот на нашата анализа дојде до 4 измени и тоа: ● се воведе нова диспозитивна одредба со која работодавачот може на работникот да му исплати и 13-та плата, но само доколку тој има таква можност за исплата (чл.24 од ЗИДЗРО/септ.10); ● со носењето на Законот за минимална плата во Република Македонија,31 терминот „најниската“ повеќе не се употребува во внатрешната легислатива и е супституиран со терминот „минималната“ (чл. 25 од ЗИДЗРО/септ.10); ● беше воведена обврска за работодавачот на работникот да му ја исплати платата на начин утврден со закон,32 но за сметка на ова 30 Закон за пензиското и инавалидското осигурување (2012), Сл. весник на РМ – 98/12, 166/12, 15/13, 170/13, 43/14, 44/14, 97/14, 113/14, 160/14 и 188/14. 31 Закон за минимална плата во Република Македонија (2012), Сл. весник на РМ – 11/12, 30/14 и 180/14. 32 Кај нас постои посебен Закон за исплата на платите во Република Македонија (1994), Сл. весник на РМ – 70/94, 62/95, 33/97, 50/01, 26/02, 46/02, 37/05, 121/07, 161/08, 92/09, 97/10, 11/12, 145/12, 170/13, и 139/14.

Законот за вработување на инвалидни лица за прв пат е донесен во 2000 година,56 а во периодот кој е предмет на нашата анализа (2010 – 2014) има претрпено едно изменување и дополнување.57 Со единствената рогација е утврдена временска рамка на постапката при доделување на средствата од Посебниот фонд.

6. Посебна заштита на одредени категории работници Со измените и дополнувањата на ЗРО во периодот на нашата анализа се интервенираше и кај посебната заштита на следниве 35 категории на работници – (1) работничка за време на бременост, раѓање и родителство; (2) младите лица; (3) повозрасните работници и (4) инвалидните лица, и тоа: a) најголем дел од овие измени ги третираа правата на работничките за време на бременост и по породувањето, а се сведуваат на следново: ● прво, беше предвидена обврска за работодавачот, штом добие известување дека некоја работничка е бремена, да воведе повеќекратно оценување на ризиците во текот на различните фази на бременоста, кои негативно би се одразиле на нејзиното неродено или новородено дете.

Законот за безбедност и здравје при работа (ЗБЗР) е донесен во 2007 година84 и во периодот кој е предмет на нашата анализа (20102014) има претрпено вкупно 6 изменувања и дополнувања85 и трипати е интервенирано од страна на Уставниот суд на Република Македонија.86

Токму затоа, авторите како појдовна точка го земаа пристапот искористен во погоре споменатата студија, најпрво преку скенирање на изменувањата и дополнувањата на законите обработени таму, на кои потоа беа додадени и новодонесените закони во периодот на нашата анализа.

Почнувајќи од 01.02.2015 год. надлежност за решавање по жалби против решенија донесени во прв степен во инспекциска постапка има Државната комисија за одлучување во втор степен во областа на инспекцискиот надзор и прекршочната постапка, Сл. весник на РМ, 130/14. 38 48 до денес, беа и промените во периодот на нашата анализа, каде дојде до значителни и суштински промени како во висината на казните, така и за поведенијата за кои тие беа пропишани, а кои соодветно ќе ги разработиме. a) кај чл. 264, под кој се подведени оние поведенија кои се сметаат за „потешки“ прекршувања на правата на работникот дојде до интервенција, како во висината на предвидените казни (глоби), така и за основите по кои овие казни се пропишуваа: ● дојде до драстично намалување на глобите за повеќе од половина од претходно утврдените износи, како за работодавачите – правни лица и за нивните одговорни лица, така и за работодавачите - физички лица.

115 ЗАКОН ЗА ИСПЛАТА НА ПЛАТИТЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Законот за исплата на платите во Република Македонија (ЗИПРМ) за прв пат е донесен во 1994 година,118 а за периодот кој е предмет на нашата анализа (2010 - 2014) овој Закон има претрпено вкупно 5 измени.119 Главниот фокус на измените на овој закон беше ставен на процентот во кој работодавачот можеше да го зголеми утврденото право на плата.

Управниот инспектор дополнително донесува решение со кое го задолжува директорот да донесе решение во рок од десет дена и да го извести инспекторот, како и да му достави примерок од актот со одлуката, под страв од поведување на прекршочна постапка (чл. 2 од ЗИДЗВРС/окт.11). 63 Според објавените податоци од АВРМ, за временскиот интервал на нашата анализа, бројот на издадени работни дозволи за странски државјани изнесува 1.437 за 2010 година, 1.871 за 2011 година, 2.218 за 2012 година, 2.824 за 2013 година и 3.504 за 2014 година. 70 2.

Законот во периодот на нашата анализа (2010-2014) претрпе само една измена и тоа во 2014 година.

Дел од анализираните закони од 2010 година беа оправдано пропуштени поради тоа што некои воопшто не претрпеа никакви нови промени за петгодишниот период на нашата анализа, а кај останатите, промените директно не ги засегаа правата од работен однос.

Но, пред воопшто да започнеме да ја објаснуваме таа чудна синтагма, ќе појдеме малку наназад во нашата анализа и ќе се вратиме во времето кога Хундертвасер не бил толку познат како архитект, туку пред сè како сликар.