ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

На мајка ми, која повеќе не гледа, мојот татко би сакал да ѝ ја чита книгата на македонски, нејзиниот мајчин јазик, единствениот со кој се служат.

Мајчиниот јазик зрачеше од очите, пред да се прочита напишан.

„Господине поручнику”, вика на својот мајчин јазик кон старешината на групата во униформи на вермахтот.

Од секаде се слушаше мајчиниот јазик и тоа создаваше домашна атмосфера во експресот, како тој да ги сечеше австриските Алпи и широките рамници посеани со фабрики од Салцбруг кон внатрешноста на Германија.

И тогаш со домаќините се разврза разговор за тоа дека нивните деца кои веќе стасале за на училиште, не го знаат мајчиниот јазик, а уште помалку знаат и за нашата историја.

Делез вели: „Големиот писател е странец во однос на јазикот на кој се изразува, дури и кога станува збор за мајчиниот јазик”.

Го галам неговото осле, покротко и од него и само го прашувам и препрашувам каде се, кај се откорнале луѓето, кај отишол и Господ-бог прашувам?

А момчето исправено и загледано во морето не кажува ни три збора: доста се два, помислува, можеби не кажува и два, достатен е еден, помислува, можеби, не е неопходен и тој, помислува, можеби - тишината е нашиот мајчин јазик.

Се беше добро, ама не чинеше дека требаше да се издржи на училиште уште четири часа: математика, мајчин јазик, музичко, историја.

Охридскиот сакеларија Стефан таму им се радува на светулките кои ги галат сновиденијата на мајчин јазик пред да се слеат во изгрејсонцата.

Притоките на опулот му довстасуваат и до Езерото над кое старото небо добива нов сјај.

А од таа дефиниција, се чини, денес сме подалеку од било кога. извор: Ривал бр.2-3-4,1992г. подготовка и превод: Игор Ангелков Margina #19-20 [1995] | okno.mk 131 Емил Сиоран, 1911-1995 132 Margina #19-20 [1995] | okno.mk Кога станува збор за Сиоран, секогаш се земаат двата фасцинантни лика, двете комплементарни личности на овој голем писател: романскиот Чоран, роден на 8. април 1911. во трансилваниското село Рашинари, кај Сибиу, авторот на шест книги на мајчиниот јазик; и францускиот Сиоран, светиот монструм, кому, при крајот на животот, како што велат, самиот Господ сé почесто му ја барал автобиографијата на увид.

- А како пцуеш кога не ти оди? - На мајчин јазик, не на латински. На латински воопшто не се пцуе.

Новиот прилепски учител, некојси стружанец, Димитрија Миладинов се вика, кај Тимона на дуќан сам расправаше дека зашто се учел на грчки, сосема си го заборавил мајчиниот јазик и се однародил.

Фаик Коница со уверливи аргументи, достојно ја бранеше еволуцијата на природните јазици стари со илјади години, имајќи го предвид својот мајчин јазик.

Несвесни дека дишат, тие ту зборуваа на мајчиниот јазик ту на приучениот јазик.

Освен тоа, Гарсиласо својот текст не го напиша на мајчиниот јазик (кечуа), кој токму дословно му е мајчин, туку на јазикот на татка си, односно на шпански.

Текстот на Гарсиласо е направен, значи, на татковиот јазик, кому не му припаѓа - или кој не му припаѓа на авторот - и од коментари на претходен повеќекратен текст.

158. Ова барање писмено го истакна уште самоукиот ѕидар, комита, литератор, граматичар и историчар Ѓорѓија М. Пулевски: „…треба да се соберат од сите напред речени народности по 4-5 учени луѓе што го познаваат мајчиниот јазик чисто.

40. Познато е дека месните војводи секогаш си зборувале само на мајчиниот јазик, а се знае дека, на пр., Д.Груев со Македонците си зборувал само на македонски.

Тој е еден од оние кои може да даде најголем придонес во создавањето интерес за развивањето симпатии кон мајчиниот јазик.

Според тоа колку го знаат мајчиниот јазик, а колку англискиот, излегува дека на нашиве млади дудуци им престои блескава кариера како папагали.

Мојата Мајка, небаре со преземениот татков глас, ми ги даваше последните совети со нејзиниот мајчин јазик на тишината: Варди се сине, насекаде демнат опасности!

Не без заедничка генеза, можеби во страдањето и љубовта, коренот на зборот Мајка е ист во сите јазици на светот.

Имаше меѓу овие зборови и тишина која беше всушност мајчиниот јазик, неискажани значења, кои продираа до душа, завршуваа во голема порака која може да ја подари само душата на една Мајка.

Колку и да се пластеа подоцна во мојата свест албанскиот мајчин јазик, македонскиот јазик на моето школување во Македонија со другите јазици како и српско-хрватскиот, бугарскиот, па францускиот, италјанскиот, германскиот, другите јазици на моето школување, остана жив засекогаш бабиниот аманет од заборавениот турски јазик, бабината синтагма а kapi, во која како да беа содржани пораките на сите учени и недоучени јазици!

И не без причина се вели дека тишината е мајчиниот јазик!

Имаше мигови кога во себе го слушав нејзиниот мајчин јазик на тишината, мојот мајчин јазик.

Тие ти се тука, додека сум жива... тие остануваат и со тебе... со нас... ќе продолжат да го покажуваат татковиот пат...

Првин Татко и Камилски се нурнаа во длабока потрага по турцизмите и османизмите во јазиците кои им беа блиски: Камилски во мајчиниот македонски јазик, во блиските словенски јазици, како српскохрватскиот, но и западните јазици кои ги познаваше: во прв ред италијанскиот и францускиот, но имаше познавања и од ароманскиот, додека Татко во албанскиот турскиот мајчин јазик, источните јазици, францускиот, италијанскиот, делумно германскиот.

Се дадоа во потрага по стоте најопасни турцизми, кои требаа да се претстават со нивните посебни толкувања, со најубедливи аргументи за нивното конечно чистење од нивните мајчини јазици.

Примери има многу! Еврејските Сефарди и Ашкенази, не се свои во јудеошпанскиот или јидиш-јазикот, но тие не се нивни мајчини јазици!

Зар може да има друг јазик, освен мајчиниот? Има, тоа е јазикот во твојата уста!

И сега, по многу години, се најде со Климент Камилски, во необична мисија да ги спасуваат мајчините јазици од опасните османотурцизми?!

Но сепак Камилски, откако помисли дали ќе биде тоа еден од светските јазици, или првиот јазик што го научил, категорично одговори: Се разбира најсладок ми е мајчиниот јазик? Не! рече Татко со блага насмевка.

Тоа ќе рече дека не постои тотален мајчин јазик?

Но јас би бил за тоа ние да се ослободиме од османизмите со опасна конотација за иднината на нашите деца, од нашите мајчини јазици, ти од албанскиот, а јас од македонскиот.

На Фаик Коница му биле потребни десетина години да го реституира својот албански мајчин јазик.

Татко и Камилски, пред да се препуштат на мисијата на нивното чистење на мајчините јазици од опасните османизми, не можеа да ја завршат со заеднички заклучок дискусијата за балканските граници како лавиринти.

Негов мајчин јазик беше турскиот, од времето на крајот на Османската Империја.

XX Татко и Климент Камилски, предадени на заедничкиот проект во одбрана на мајчините јазици од старите отоманизмиосманизми, се најдоа речиси во невозможна мисија.

15. Колку и да се склукаш со историја Не можеш да избегаш од сегашноста Беше рекол некој умен И јас му верувам Оти на своја кожа знам Дека колку и да се клукам со еукалиптус Не можам да избегам од соништата А сегашноста се полни со стари соништа Ѓоа надградени и надополнети И по секоја преродба се прогласува нова преродба Во долината на среќно преродените Никнуваат нови цркви и џамии Со ниет да бидат уште постари од најстарите На сека ритка никнуваат и големи крстови Колку крстови толку неразгатнати крстосници Никнуваат богами и нови затвори За затвореници колај работа ќе се најдат и фазла При толку бујна стварност Поетите цапаат во Петреви Вирови Колку поети толку друштва на мртви поети Сега секоја суша вели дека животот е некаде другаде Што впрочем се гледа и од брановите нови доселеници Макар што во последно време другаде не им е Австралија ами Италија Каде што се преселуваат цели села од долината на Радика И таму си формираат нови населби со роднокрајните имиња Сега засега не се чуло ни разбрало Како стојат таму со цркви џамии и настава по веронаука Но мене ме загрижува тоа што ако тој пат го фатат иселениците Нема да има кој да се доселува во Австралија А без новите доселенички приказни од Цапари Животот тука би бил ептен здодевен Како што е здодевно тука летно време Кога децата на доселениците одат во стар крај Да научат троа од мајчиниот јазик А како бонус им доаѓа што ќе научат Како се поставуваат светски рекорди во брзо донесување закони А тоа воопшто не е како олимписка трка во брзо одење Зашто таму каде што има брзо ломотење нема брзо одење

Како тазе Американец јас немам право на глас уште минимум четири- пет години, па дотогаш ми останува само кирилично да мудрувам и да солам памет на мајчиниот јазик.

И на кој тоа мајчин јазик пишувам и зборувам јас, непостоечкото суштество? Многу просто: на јазик што не постои.

Ние и не очекуваме тие да си ги загубат акцентите, нивните мајчини јазици, тоа е невозможно.

Но тие, покрај мајчиниот, веќе говорат и два-три јазика, си ги пренесуваат своите мајчини јазици една на друга.

Сигурно знам дека многу настани, вистини од мајкиниот живот нема никогаш да ги дознаам, премолчани во нејзиниот јазик, мојот мајчин јазик.

Амам: промена на смислата Не кога ќе влезеш и кога ќе те заплисне врел и непроѕирен воздух не кога ќе те поклопат капките разлеани по ѕидовите реата, мермерот, мрморењето не кога ќе те обземе вртоглавица зашеметеност од празнината на амамот, полна пот, плот и пареа не кога ќе те погоди како отсјај во сон светлината подадена низ розетата дозирано, од високо не додека студеното сонце-иње од карши ги облагородува дрвјата, релјефите, порталите, фасадите на сараите туку кога ќе потонеш гола во гротлото ко крвава рожба во исцедокот од водолијата тукушто прсната, за да може да се слизне низ пенџерето на животот (на)право во царството на немилосрдноста кога збунетото тело ќе помисли дека секое друго место е подобро ама ќе остане и понатаму - таму без да се помести кога ќе ја осетиш жешката вода како оддалечување од секојдневието, од агонијата на распадот (целото е мислена именка, далечно минато) кога ќе се престориш течен заборав божји благослов и ќе му се предадеш на телото мислејќи си ѝ се предал на психата егзотичното прелевање на смислата сѐ додека не се претвориш во прелив како таков кога ќе се испреплетат значењата едни со други и ќе се испретурат во кошницата на светогледот а ти ќе тргнеш во потрага по почетокот кога ќе сфатиш - Бизант е капија во темните агли на памтењето цела епоха е втисната како анатолиска крпенка во обичните зборови од твојот мајчин јазик во интимата на јазикот и се спровира низ капијата кон одаите и спалните дома кајшто по извесно време по извесна стварност потеклото се заташкува сродството се изобличува јазикот има свои потреби како и телото сфаќаш и тонеш во без-сознание зад јазикот, отаде нека почека ако те чека ... Истанбул, декември 2003

Јас, матрица, матка, матерка, модра, мадра, мудра матрона од Другиот свет (не, овој никогаш не ми бил доволен!) ти повелам: влези во морето не мисли на немоќта оти никогаш не знаеш колку ќе издржиш и во болот, и во ужитокот пливај до кајшто гледаш а гледај далеку, секогаш подалеку јас глаголам задумно на 'ртот зборувам на својот мајчин јазик (о, какво олеснување, каква удобност!) и сила ти давам а не утеха!

На 10 август 1947 година, Главниот штаб на ДАГ (Грчка ослободителна армија) ги призна Македонците како посебно национално малцинство со право да отвораат училишта на свој мајчин јазик.

Рецитаторите и литератите подготвија извадоци од творбите на писателката што ги изучуваат во наставата по мајчин јазик: Топлата прегратка на Гоцевата мајка, Ѕидовите на Пела, Милосија, Водоскоци, Скалила.

Моите текстови, моето раскажување, како да се наоѓаше пред олтарот на храмот на читањето, пред вниманието на мојата читателка Елен Лејбовиц.

Но тој се задоволи да биде само службен судски преведувач на овие јазици, додека во неговите соништа остануваше жив мајчиниот јазик.

Знаеше дека изневерувањето на мајчиниот јазик може да биде најголемото предавство во егзистенцијата на еден човек, единствениот најсилен столб врз кој се одржува идентитетот.

Верувајте, пред ,небескиот трибунал на моите предци, ќе се борам за правото на мојот алхемиски јазик на животот, составуван од балкански и други јазици, со сето искуство и на другите, се разбира не со цел да го релативизирам обвинението на ,небескиот трибунал, како и мојата невиност со цел да си ја спасам душата туку просто да кажам и да докажам дека не постои докрај чист јазик, како што не постои ниту ,чист народ, ,чиста религија, ,чиста нација.

Обично за луѓето во егзил се вели дека зборуваат најчесто на јазикот на срцето (мајчиниот јазик), на јазикот на лебот (јазикот на другиот во егзил), но ретко кој зборува на јазикот на душата.

И за тоа, верувајте, ќе имам многу докази, а како најсилен големата братоубиствена војна, со стотици илјади жртви и милиони осудени на егзил.

Но, еве повторно сум со неа пред чистилиштето, во самиот влез во рустината на зборовите, во потрага по тесниот трансцендентен излез, на небото, кај што ми суди ,небескиот трибунал на моите предци, на излезот помеѓу мајчиниот јазик и јазикот на другите.

Моето пишување за Балканот на мајчиниот јазик, потоа на јазикот на моето образование, македонскиот, во времето кога се загрозуваше соживотот на народите на овие јазици, кога преовладуваше сеништето на делбите и територијалните разграничувања на населенијата, судбината на моето пишување, моето служење во дипломатијата како прв амбасадор на Република Македонија, беа клучни прашања со кои се соочував во мојот живот во потрагата по вистината.

Така мајчиниот јазик станува тишина.

И од обете страни, и од страната на заштитниците на мајчиниот јазик и од страната на заштитниците на другите јазици на кој пишував, имаше загрижени за чистите јазици и за с друго што не може да биде докрај чисто!

Неговото враќање во родната земја крај Езерото, беше и враќање кон татковината на мајчиниот јазик, макар што соништата на неговата мајка завршуваа во Цариград.

Но, колку помалку пишував на нејзиниот, мајчиниот јазик, таа с повеќе се оддалечуваше од моите соништа!

Но патот не беше лесен.

Кога се најде на студии во Цариград, расрнат помеѓу Отоманската Империја во залез и Ататурковата Турција во изгрев, тој мораше мајчиниот јазик, османско-турскиот да го противстави на новиот книжевен турски јазик, кој го доживуваше Ататурковото чистилиште.

И, во својот завршен збор, пред ,небескиот трибунал пред претседателот да ја прочита пресудата на моите предци, не можејќи да ги најдам спасоносните зборови, останати во ,трибалниот код на сеќавањето ќе ја продолжам мислата на мајчиниот јазик.

И јас не знам како натаму ќе се бранам?

Се вели мајчиниот јазик никогаш не умира, останува длабоко во душата, колку и да се рластат други јазици врз него.

Главниот судија на ,небескиот трибунал сигурно овие докази на славни писатели кои го ,изневериле мајчиниот јазик, ќе ги смета за оддалечување од главниот предмет.

Мајка одамна ја нема, но таа е останата во алхемијата на моето именување.

Ваш бескрајно благодарен и со восхит кон вас Луан Старова XXV Семејството во егзил е мала тврдина на опстанокот.

И, дали докрај ќе ми веруваат и ќе ми го земат тоа како олеснителна околност пред донесувањето на конечната пресуда, ако им говорам за универзалното искуство на ,другите многу пославни, ,предавници кои го ,изневериле мајчиниот јазик, пишувајќи на јазикот на другите, каков што беше, на пример, Бекет, кој пишуваше на француски, покрај мајчиниот англиски јазик, или Романецот Емил Сиоран, кој пишуваше на француски, македонскиот поет Григор Прличев кој пишуваше на грчки, или мојот голем сонародник Јероним де Рада кој пишуваше и на италијански јазик.

Предците на Едгар Морен во Солун беа дојдени од Тоскана и зборуваа италијански, додека мајчиниот јазик на Наум Видал беше шпанскиот јазик од XV век, но тој во Солун научи германски и француски јазик.

Ме обвинуваа дури дека во една книга сум се застапувал за меѓународниот јазик Есперанто (на земјата беше обратно) со што наводно сум сакал да го спречам процесот на еволуирање на природните јазици на Балканот, за што дури сум објавил и книга на француски јазик за конечната превласт на природните над вештачките јазици, што дури можело да придонесе да добијам ослободителна пресуда...

Јас сигурно ќе се бранам пред ,небескиот трибунал како што тоа го чинев и додека бев на рланетата Земја, пишувајќи на мајчиниот јазик и јазиците на другите.

Знаеше дека е забрането, ама кога налутен од нешто опцу на тој свој мајчин јазик и малку поднапиен запеа в кафеана „Слушам кај шумат буките...”, додуша тивко, ама доволно гласно за да го слушнат некои, на шест месеци го пратија во казнена единица во еден од логорите на сувите острови во Егејското Море.

А зошто? Затоа што во единицата во која служеше имаше неколку „ендопји“, со кои си прикажуваше на мајчиниот јазик, на македонски, де.