ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Работничката Ф.И. (сега 37-годишна) – која, по нејзино барање, сакаше да остане анонимна, работеше и сѐ уште работи во фабрика за производство на неелектрични апарати за домаќинство, со договор на неопределено време од 1995 година, односно 11 години пред да настане спорот со нејзиниот конкретен работодавач.

208 Ф. И. против Фабрика за производство на апарати за домаќинство Спор за обесштетување поради повреда на работно место 1 Ad vim maiorem vel ad causus fortuitus non tenetur quis, nisi sua culpa intervenerit За случаите на ‘виша сила’ никој не треба да одговара, освен кога зад неа се крие нечија вина! (Ulpianus)

Меѓу корисниците на овој „штос“ беа и Transamerica Corporation, најголемата осигуретелна куќа во Америка (по нејзината триаголна кула се препознава целиот Сан Франциско) и компјутерската корпорација Honeywell. okno.mk | Margina #11-12 [1994] 117

Пред неколку години, една од фирмите што се занимаваат со микротехнологии се обиде да направи исклучително мал звучник, поврзан со микро-засилувач, за сето тоа да биде сместено во обичен оглас во класичен магазин.

Всушност, се работи за еден картонски додаток кој е така сечен и лепен што, кога магазинот е затворен, целата конструкција фино си лежи внатре, но кога магазинот ќе се отвори, конструкцијата се развива како некаква тридимензионална макета.

- Кажи ми, синиот плик - од кого беше писмото?... По нејзините бледи усни прелета усмевка.

2 Овде на овој трем под лозницава завиткана во влажни ветрови во сенката на тешкиот рид што паѓала по нејзините раце, по ставата, овде сѐ уште живее сенката на нејзиниот глас.

Според Уставниот суд неспорно е правото на жените да се пензионираат порано од мажите како принцип на афирмативна акција, но не и кога „станува збор за остварување на правото на работа кое се разликува од остварувањето на правото на старосна пензија“. 25 62 години за жени), а по нејзиниот прием работодавачот е должен да го продолжи договорот за вработување (чл. 5 од ЗИДЗРО/јул.14).

Во консултации со работничката, а во зависност од ризикот по нејзината безбедност и здравје, работодавачот мора да воведе мерки за заштита на бремената работничка, работничката која неодамна родила или дои, за отстранување или намалување на опасноста од: (1) неповратни ефекти; (2) предизивикување рак; (3) наследни генетски оштетувања; (4) предизвикување штети на нероденото дете и (5) предизвикување штети на исхраната на детето (чл.15 од ЗИДЗРО/септ.10).

А потоа како да сакаше самата себе си да се укори или да и забележи на својата невнимателност но истовремено и да се оправда, додаде: - Има такви луѓе.

Молчеше поприлично. Една загубена насмевка помина по нејзиното лице.

Нема да ги спомнувам другите поединости кон кои упатуваше поткренувањето на раката што го водеше мојот поглед кон тумбата, бидејќи уште веднаш сфатив дека нејзиниот избор не беше случаен.

Сетив дека тој миг беше проследен од секавицата на задоволството што помина по нејзиното лице; а ваквото чувствување на моментот беше означено и со успорувањето на нејзиниот чекор кој и без тоа беше прилично бавен.

Оригиналната верзија на „полицата“ е загубена или размонтирана кратко време по нејзиното создавање во 1945 год.; на изложбата беше презентирана со една копија која Линде ја направи за Moderna Muset.

Единствен предмет изложен во оваа просторија беше Дишановата „Полица за шишиња“ и не поставена на постамент, како што традиционално се поставуваат скулптурите, туку обесена со јаже на таванот, имитирајќи го на тој начин методот на штедење на простор при складирање на редимејдите, што самиот Дишан го користел во своето атеље.

Во меѓувреме траеше Големата Војна, и не можеше да се патува, а и по нејзиното завршување железничките пруги меѓу Австрија и Германија беа прекинати.

Тие месеци брат ми секојдневно се јавуваше кај Софи; еден месец пред породувањето таа му кажала дека се чувствува многу лошо, следниот ден му се јавил зет му Макс Халберштат и му рекол дека состојбата на Софи се искомплицирала, и била итно префрлена во болница, а ден потоа Макс му се јавил одново и му кажал дека Софи починала.

Велат дека некоја квечерина, неколку месеци по нејзината смрт, дошол некој човек, остарен, со виток стас, со букет во рацете, поминал покрај траурната порта на Невена, троа подзастанал и си заминал.

Заедно со добрините за интересите на Македонија, изброени погоре, името Бугарин донесе и негативни резултати за револуционерното „дело”: Името Бугарин и нееднаквите уверувања пред Бугарија и пред Европа за судбината на Македонија по нејзиното ослободување создадоа полна недоверба кон нашето „дело” од страна на европејците, мислејќи го за итрина – не македонска, ами бугарска – за маневар на бугарската влада да се реши македонското прашање поскоро.

Едно тригодишно девојче кое очигледно сѐ имаше загубено во толпата, како кутренце цвилеше по нејзините родители.

Се тркалале по нејзиното големо уплакано лице, мајчински и обилни.

По нејзиното заминување, луѓето одеа на местото каде што пукаше војската да видат што е станато и идеа со ифрит во душата велејќи: по никакви качаци не пукала војската, туку вежби си правела...

Песот адамосано се влечел по нејзината сенка - на запад се протегала белина; малку време пред тоа таквите заоди ветувале јасник и волчи завивања.

Оние двајца уште стоеле во исчекување. Таа веќе чекорела кон конакот со три одаи и со покриен чардак.

Победи ја Мортенија, сотри ја нејзината гарда.

Не ми преостануваше друго освен да им се покорам на желбите на оние што очекуваа јуначки дела од мене и сега, со кисела насмевка, чекорев по џуџестата птица, по нејзиниот глас.

По долго гледање еден во друг душмански, зад кучето замјаукаа неколку мачиња барајќи ја мајка си, и душкајќи по нејзината миризба.

Се сеќавам во федералното министерство за надворешни работи постоеше една постојана тркалезна маса на која стари дипломати пред тие што требаше да заминат во нови мисии речиси со татковска грижа настојуваа да им ги откријат сите тајни до детали на односната земја или на дипломатијата воопшто.

Незавршената таткова книга за Историјата на Балканот низ падовите на империите стана силен поттик не само да ги надополнам нејзините незавршени страници, туку да трагам по нејзините отворени, нерешени прашања, посебно во однос на власта, владеењето, конверзиите поврзани со инквизицијата и другите историски процеси, погромите, језуитизмот, реформите и нивното отсуство, како основни извори на бројните судири во светот.

Тие официјално и не се есапеа, но морално беа тука, готови да служат на мисијата по нејзиното објективно завршување.

Макар што содржината на оваа дисертација десет години по нејзината одбрана во Париз, во неговата родна земја може лесно да го чини глава, според тајните домашни универзитетски рецензенти жедни за брза кариера и подготвени да му го заземат местото на можеби единствениот докторанд, во докторскиот труд на Климент Камилски вриело од „прозападните декадентни идеи во воспитувањето“ кои не биле во согласност со социјалистичкото воспитување на детето и доминирале просоветските идеи во времето на Информбирото во неговата земја!

Стипцосаната земја, над која пловат зачаденост и црни испарувања на тага, ја ора усвитено железо и ја јалови оган, по нејзините врвици и библиски беспатици јаваат на коњски костури апокалиптични рицари - чумата, поморот, алчноста, бесот:коњските узди се густ сплет на змии, здивот на јавачите е сув ветар од кој и коренот на кровот се суши; зад нив останува трага: дрвени крстови, плочи со камени чалми, несобрани трупишта, урнатини.

По нејзиното доаѓање дел од основните методи на дотогашната работа, што се потпираа на долгогодишното искуство, или го изгубија своето значење, или бараа неодложно прилагодување на непредвидливите ситуации, но многу позбунувачки беше тоа што се случи со началникот Круме Волнаровски: јас станував сѐ повеќе несигурен и неспокоен, затворен и оттуѓен, лош кон другите и кон себе.

Понатаму, исклучително важно од гледна точка на одважувањето на работниците да пријават кршење на своите права е задржувањето на одредбата од ЗИТ (1985) според која инспекторот е должен, не само во текот на траењето на неговата функција, туку и по нејзиниот престанок, да ги чува како службена тајна сите податоци што ги дознал при вршењето на надзорот, меѓу другото, и податоците за работникот кој ја поднел пријавата за сторените повреди на прописи- 4.  Закон за заштита при работа, Сл. весник на РМ, 13/98. 141 те, како и податокот дека надзорот се презема и врши врз основа на пријава (чл. 15, ЗИТ/85 и чл. 15, ЗИТ/97).

Хелвиг очекуваше дека тоа ќе ја орасположи Марша. Но по нејзиниот израз на лицето виде дека не е така...

Невестата Менка донесе пагурче со ракија и во едно ваганче сирење и пак си отиде некаде по нејзина работа ... — Та, така Петко, а? — Започна пак Карабуклијата.

И со тоа Доста го премести својот план на друга страна: да го брише еднаш за секогаш Крчето попово од умот и да и остави полна слобода на ќерка си, таа сама да си одбере друшка по нејзиниот ќев и волја.

Тој остана и по нејзиниот живот.

Татко молчеше. Ја гледаше со извесна радост која се читаше и по нејзиното бело, негувано лице.

Додека во неговата ординација бев седнат спроти него одеднаш доктор Настев ја извади минијатурната шупелка од фијоката, ја разгледа внимателно како да ги бара нејзините загубени звуци а потоа на чуден начин си поигруваше со прстите по нејзините дупчиња.