ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

1 Се претпоставува дека големиот антички филозоф Платон, под влијание на орфизмот, бил застапник на мислењето дека душата е бесмртна.

За него телото е место во кое душата само „престојува во нејзиниот пат кон светот на бесмртноста“.

Се испружив повторно на троседот загледана во она кутијата- телевизор, малиот вотвор кон светот, кои навистина личи на светско око, подсвесно чекајки, како оттаму само ке излезе еден ден чудото, решението на тешката загатка.

Другата доминантна тема–идеја во романот, која произлегува од претходната, е, всушност, самиот феномен на козите што се наложува и од еден антрополошки аспект при што авторот, натаму, низ својата сугестивна моќ, а никогаш експлицитно, и соочува со релацијата на човечките законитости кон светот на реалниот живот, што значи дека без кози, ќе нема млеко, ќе има недостиг на храна, ќе настапи глад итн.

Хотелите се приказна за себе. Откако Унгарците се отворија кон светот како туристичка земја, хотелите станаа претесни да ги примат гостите.

Прегрни го мојот презир кон светот кој само ја зголемува љубовта кон тебе.

На еден дел од одговорите укажав во првото поглавје: можеме да влијаеме врз своето доживување на нас самите, на другите и на светот, и исто така да преземаме активности кон светот низ самото однесување.

Тој непопустливо одбива својата уметност да ја гледа како средство за себе - откровение.

Животот се менува. Еден од начините на кој се обидувам да го променам својот живот е да се ослободам од своите желби за да не бидам глув и слеп кон светот околу себе.

Кога седумдесетите години Ворхол се сврте кон светот на модата и шоу-бизнисот како предмети на неговата уметност, неговиот храбар стил на изработување на портрети доби силно акцентиран момент на грубост - дури и вулгарност.

Поради ова, вниманието што интернационалните музеи и понатаму го посветуваат на овој уметник сѐ уште предизвикува негативни реакции кај одреден дел од свет­ската јавност.

ПРВ ДЕЛ Крајот на книгата и почетокот на писмото Сократ, оној кој не пишува.

Би пиел и алкохол, но направив грешка и отидов на лекар кој го забранува.

Можеби трпеливото размислување и строгото испитување на она што сѐ уште про­визорно се нарекува писмо, далеку од тоа да останат од оваа страна на науката за писмото или пребрзано да ја “отпишат” од некој опскурантистички разлог, овозможувајќи ѝ, напротив, да го развие својот позитивитет колку што е можно повеќе, можеби тие се талкањето на една мисла верна и внимателна кон светот кој нескротливо доаѓа и кој се најавува во сегашнината, отаде затворањето на знаењето.

Во блиска иднина луѓето нема да страдаат од шизофренија; ќе бидат шизофрени (ако и тогаш) кога ќе имаат желба за тоа.

Сакам секој од моите филмови да биде со самоповратно дејство, луѓето да кажат: јас само гледам филм, бидејќи тоа не е ниту исечок од животот, а не ниту прозорец кон светот.

Уште во педесеттите години, по големиот судир по­ме­­ѓу Тито и Сталин, откако Југославија се ослободи од руската „матрјошка”, таа брзо се отвораше кон Европа, кон светот и новите модерни естетски влијанија.

А којзнае, можеби токму таа ги поттикнуваше ваквите мои размисли?

Никогаш не и го подреков ова мое откритие (а можеби и заблуда), но верував, а напати бев и сигурен, дека јас сум прозорецот што го овозможува патувањето на нејзините желби, намери, сомненија, надежи, кон светот што се шири под нас, кон полето.

Ние бевме „интелектуалци“ за нив, оти несомнено е (јас тоа и денес го мислам) дека во рок, и особено во џез-музиката доминира интелектуалниот пристап кон светот.

Токму таков ироничен однос кон машката власт, имплицирал Хегел, бил подлога на Антигониниот отпор кон законот и ѝ овозможил да си го оправда, без потреба да се повикува на никакво поопшто начело, пркосот кон државата. ‌Џуди Гарланд не е Антигона.

Но тој изнесувал битна политичка поента. ‌Хегел не зборувал за мелодрамата, туку за трагедијата – за Антигона од Софокле.

Го нагласувал ироничниот однос на Антигона кон светот на машката моќ, однос типичен за жени што, рекол Хегел, ја искривоколчуваат универзалната цел на владеењето за лична цел преку сплетки.

Од негова уста, тоа баш и не било комплимент.

- Да, но така човекот се отвара кон светот – заклучи Еразмо.

Не е слепо црево зафрлено на приграничната периферија, туку широко отворена порта и осветлен канал низ кој дење и ноќе се претура синџир од камиони, автобуси, патнички коли, отворена артерија која води кон светот.

Зборот е тука, но во него нема никаква воспитна идеја, отвореност кон светот и грижа за душата.

Првиот извадок е земен од прочуената ултраконзервативна хит-книга The Closing of the American Mind (1987), на сега веќе покојниот американски професор Allan Bloom.

Со духовниот живот отсега ќе владее принципот на уживање.”

Но насмевката и покрај сета љубезност, беше затскриена, тајновита, како да не се обраќаше кон светот пред него, туку кон оној што го впил внатре, во себе...

Сепак, би ми било навистина многу драго ако успеа да сфатиш дека не бевме ниту деспоти, ниту ненаситни посесивци, туку дека се трудевме да ти овозможиме најдобри услови за безгрижен, самостоен развиток, да ти всадиме широки и хумани погледи кон светот, да ти дадеме скапоцени совети за што побезболно да ги минеш младешките кризи.

Во средината на седумдесеттите години од минатиот век, киното во моето мало место беше поголемиот односно најголемиот прозорец свртен кон светот.

Оттаму произлегуваат многу, ако не и сите случаи на уметничко репродуцирање на светот во “деформирани” слики.

Тоа му успевало само повремено.

Митското искуство или, подобро, трајното чувство на скриеност во него, претпоставуваат еден наивен, недолжен однос кон светот.

Секогаш одново треба да се признае пресудноста на интензивниот однос на напнатост кон светот за севкупниот маниристички склоп на изразување.

Чекореа надолу, одеа кон светот, кон градовите, таму беше нивната среќа.

Тоа значеше дека некаде од единасет ноќе, или полноќ, наместо крај на програмата на Југослав пеопле ќе им се понуди можност да останат крај нивниот прозорец кон светот.

Пред некоја вечер во ниедно време се џарам во мојот прозорец кон светот и на маалската телевизија гледам некој јубилеј, за многу години КУД “Стив Наумов”, така нешто.

Секогаш во многу нешта ќе се владеам слично на дете, но слично на оние деца кои што од почеток го носат во себе полнолетникот како што, кога монструмчето вистински ќе порасне, тој еднакво го носи во себе детето, а nel mezzo del camin се дава ретко миротворно соживеење на барем два пристапи кон светот.

И така, нашите души водеа љубов. Трагаа кон светот што ќе не однесе таму, каде што тие ќе бидат заедно.

Тој денес е затвореник на оние што никогаш не успеаја да се отворат кон светот (освен спрема она најмрачното и најекстремно во него), коишто светот еднаш, во некое прадоживување, го осознале како непријателски и тоа стојалиште веќе не го промениле.

Убаво ја проповедаше франкофонската лекција, која впрочем и самиот ја наложи со Сенгор дека таа за земјата останува една отворена врата кон светот, кон другите врати. ***

А ние сме, во и со јазикот, отворени од зборовите, затворени во зборовите, отворени кон другиот (низ комуникација), затворени кон другиот (со лага, грешка), отворени кон идеите, затворени во нив, отворени кон светот, затворени кон светот! И така во недоглед!

Да, беше врнежлива ноќ кога Авни и Илона се истурија од таксито пред мотелот „Барса“ (мислев дека слабините ѝ се топат во моите дланки, а јас немав чувство дека ми е в раце, тоа беше Ема онаква каква што ја познавав и ја сакав, но во исто време, таа за мене, не знам зошто, првпат сега - беше туѓа и далечна) со Ема излеговме под тремот и ги поведовме по ходникот, им ја отворивме вратата од собата и место да им кажам било каков збор се обидов да го поттупнам Авни по рамото, но не успеав оти тој токму тогаш ја прекри Илона со мантилот и само слушнав како одвнатре ја заклучува вратата (Ема сакаше да ми рече дека се чувствува жива додека е во моите раце, сакаше или сакав да ми рече така, додека се лизгав со широко отворена уста од градите до стомакот по кој играа од сласт или од плач, не знам, едвај забележливи бранови) брзо ја заклучија вратата, јас се обидов да останам уште извесно време тука, но Ема ме повлече за рака (ѝ го ставив јазикот на папокот, нежно вртејќи во топлата длабнатинка исполнета со киселкаст вкус) Авни беше како ветар, се мушнуваше низ најтесните процепи, работеше неуморно, дејствуваше, влегуваше под кожа, во коските, вртеше како со сврдел и дупчеше до крај, а не можеш да го видиш, не можеш да го допреш, како таа ноќ, ноќта пред оваа ноќ, кога ја внесе Илона во „Барса“ за да ѝ ја подотвори вратата кон светот што таа го сакаше, кон светот што ја очекуваше (ми диктираше некој силен порив да ја загризам за стомакот, да ѝ скинам месо од сакање или од омраза, не знам, знам само дека во еден момент Ема офна) знаев дека требаше да заминат кон Табановце но не знам до кога останаа во собата која утрото беше празна и требаше да биде празна оти врската требаше да дојде рано пред зори, за тоа знаеше и газдата на мотелот (затоа јас ги стиснав забите од страст, или од страв, или од омраза, не знам, но знам дека Ема си остана своја и, со својата питомина моја, но во исто време, далечна од претчувството што ме притискаше, се измолкна од под мене, ми се загледа в очи, благо се насмевна и легна на мене, ме покри со топлина што се згуснуваше во капки пот) шефот на мотелот утрото ми рече дека ноќта се слушнал со Крумета Волнаровски и дека врската профункционирала: од прозорецот можел да го види доаѓањето на автомобилот во кој влегле двајцата (станувавме сè поразлични двајцата таа ноќ што беше на истек, беше уште густа темница, можеби најгуста, или така ми се чинеше, но тоа беше кулминација пред обзорувањето во кое Ема, јас верував во тоа, ќе ми биде пак како и секогаш - со детски наивна насмевка што ќе се шета по нејзиното лице на заспана жена по изгрејсонце, задоволна од играта со мажот кој сега никако не можеше да ја сфати нејзината безгрижност - ја глумеше ли?

Заради задачата “Ема”, кога со полицајката ќе останеа сами, се однесуваше необично, плашејќи се да не ѝ погледне в очи зашто таа сигурно знаеше (така претпоставуваше Деница) да прочита барем мал дел од нејзините намери и затоа, кога ќе останеа сами, Деница разговорот го насочуваше кон нешта кои бараа двете да гледаат нешто таму некаде, да пребаруваат таму некаде, да се смеат или да се чудат на нешто што е таму некаде, надвор од нив, а пак тука некаде, во близината, во канцеларијата, во собата, во ресторанот, на улицата, кон нештата кои беа доволно интересни и важни за да бидат двете свртени кон светот што ги опкружуваше.

- што почнуваше да го мачи со сомнеж кој вртеше како сврдел во најчувствителното) дента мобилниот на Круме Волнаровски беше недостапен и немав никаков пристап до информација и тоа почнуваше да ме мачи со сомнеж кој вртеше како сврдел во најчувствителното (ми беше качена на начин кој овозможуваше да ѝ влезе сè што можеше да ѝ влезе; мислев дека устинките никогаш не ѝ биле толку отворени, се лизгаа лево и десно, ме допираа по ципите, ми ја влажнеа волната и ми ја подлапнуваа, ми ја шмукаа или така ми се чинеше, особено кога почна бавно да се крева со задникот нагоре и да се спушта на мене стегајќи ме меѓу бутовите, постепено забрзувајќи го ритамот, нанесувајќи ми тапа болка на јајцата) ние знаевме само толку дека Илона веќе беше далеку од нас, нејзината трага се покриваше и таа започнуваше нов живот за што Ема не сакаше многу да зборува, нејзиниот живот е нејзин, велеше, како и мојов што е мој, ѓаволу мој, ми рече Ема утрото кога во мојот кабинет ја спомнав Чехињата (ги крена рамениците како да сакаше да каже дека за ништо не е виновна но не кажа, тоа собирање на рамениците беше грч пред ослободување, тоа беше начин да се мобилизира, да се собере целата во себе пред конечното испразнување и така се случи како и секогаш: списка, свика нешто неразбирливо и продолжително, да, тоа беше крик кој доаѓаше од длабочината на нејзините гради, и откако во одгласот тој се стиши во едвај чујно ајјјоооххх … иииооојјј и откако со усните ме побара под себе и ми стави заби на рамото, омекна, се распекмези, се распосла над мене, лесно ме покри со телото облеано во пот и ме заведе во блага дремка) Но таа ноќ не беше за спиење.

Кога пред триесетина години за првпат те сретнав во животот се заљубив во тие мили зелени очи, ширум отворени кон светот.

Доколку имаш само малку поироничен однос кон светот на медиите ќе имаш и дистанца кон сѐ, а тоа е важно.

Поглед кон светот бездушен и лебот на маса насушен во градот со смог задушен видов пилиштар напушен

Татко по малку си се замислуваше себеси со донкихо­товска судбина во својот балкански егзил, сметајќи ја својата библиотека како излез кон светот.

Само тој сметаше дека Дон Кихот не успеал да го најде излезот кон светот затоа што не успеал да го открие вистинскиот распоред на книгите во својата библиотека кои водат кон вистинскиот излез.

И така, Клементина верувала дека младата Ервехе ќе стане достојна жителка на малиот балкански Вавилон, за кој говореше вујко, и дека ќе биде подготвена за идниот балкански живот, но и свртена кон светот, успешно ќе ги открива излезите од Балканот.

Веруваше дека некогашната мисија што ѝ ја беше доверил Бог, да си ги спасува децата, треба да се пренесува кон светот преку Татковите книги.

Тоа беа книги кои, според Татковата философија на опстанокот, го затвораа излезот кон светот во одредени периоди, кога превладуваа значењата на други книги.

Господинот Хајам мисли дека Хичкок чувствува „длабок презир кон светот”, и дека неговата вештина „секогаш се развива на најсилен начин кога има да испорача разурнувачки коментар”.

Засекогаш длабоко во мене остана отворена вратата која ми ја остави во егзилот засекогаш мојата турска баба, вратата на нејзините големи, никогаш завршени илузии на заминувањето кон светот, бегството од Балканот, по патот на спасот на семејството.

Ако Татко, можеше да ја разбере градбата на хидроцентралите на реката во родната земја Албанија, каде сè уште царуваше сталинизмот, не можеше да разбере зошто во земјата, која се ослободи од Сталин и се отвори кон светот, на толку жесток начин беше прекинат патот на јагулите.

А можеби затоа што секој понавивачки настроен читател е склон да биде по малку воајер кон светот на своите писатели.

За да ги пронајдеме изворите и паралелите на неговата монументална непробојност ќе треба да се свртиме кон Холивуд , или кон светот на рок музиката.

Каде е крајот и има ли нешто живо во оваа студена пустина натежната над моиве плеќи.

Ах, таа детска невиност! Кон светот гледав со стаклени очи, со утешен поглед и наивност.

Личен триумф се индивидуалните (крајни) вредности кои со години толку нежно ги негуваме, нашиот поглед кон светот кој треба да биде исправен.

Долготрајна, исполнета, среќна сегашност.

Исполнета сум со спокој, зошто ова срце создава и креира едноставна убавина во секој миг од денот, во мене расте љубовта кон себе, кон светот и животот.

Она што врз неа е испишано, на местото каде што ја пресекува визуелната пирамида, е еден „хиероглиф” што непрекинато треба да се одгатнува, чија што смисла зависи од положбата на набљудувачот: „гледачот што прави слика”, набљудувачот кој само ја проектира сопствена позиција кон светот, кон една бескрајна кружност, кружност на погледите едновремено и на набљудувачот и на набљудуваниот.